Mỗi cơ sở sản xuất hay cửa hàng buôn bán đá trang sức, đá phong thủy đều có những phương pháp xử lý đá quý khác nhau, tùy thuộc vào đặc tính, màu sắc và tình trạng hiện tại của khoáng vật đá mà họ có được. Trong bài viết hôm nay, mình chia sẻ 10 cách xử lý đá quý để chúng trở nên đẹp hơn, mang lại nhiều giá trị hơn và đặc biệt là đảm bảo an toàn và hiệu quả cho các bạn trong quá trình sử dụng.
Xem nhanh:
- Xử lý đá quý bằng cách nung nhiệt
- Dùng tia laser để loại bỏ tạp chất kim cương
- Cách khử màu đá ngọc bích Sapphires và Ngọc trai
Tại sao cần xử lý đá quý?
Công viêc xử lý đá quý là một thủ thuật công nghệ đã có tuổi đời đến trăm năm và là việc phải làm nếu muốn những viên đá quý thô sơ ban đầu trở nên hoàn mỹ hơn. Đặc biệt, chỉ khi qua xử lý kỹ thì đá quý mới thực sự trở thành những món nữ trang, trang sức có giá trị đáng kể lên đến hàng ngàn đô la trên mỗi đơn vị Carat.
Tuy nhiên, có một bộ phận khách hàng giàu có, đặc biệt yêu thích sự tự nhiên của đá. Nên đây là lý do tại sao đá quý chưa qua xử lý thường có giá cao hơn từ 30% đến 50% so với các loại đá đã qua xử lý.
Xử lý đá quý là gì?
Theo đánh giá, với những viên đá càng quý thì tỷ lệ chất lượng để làm đồ trang sức càng cao. Sau khi khai thác ở các mỏ đá hoặc vô tìm tìm thấy ở đâu đó trong tự nhiên thì chúng ta hiếm khi được loại đá có chất lượng cao và chúng chỉ đang ở dạng thô, chất lượng thấp, chưa đủ khả năng để trở thành hàng nữ trang, trang sức đắt đỏ.
Với các công nghệ thô sơ từ thời xa xưa, cùng với những tiến bộ trong khoa học kỹ thuật, con người đã phát triển rất nhiều loại phương pháp, cách làm để xử lý đá thô sơ thành đá quý có giá trị cao.
Như vậy, xử lý đá quý là bao gồm các phương pháp tác động từ bên ngoài như nung nhiệt, chiếu bức xạ, nhuộm màu, phủ dầu/ thủy tinh… nhằm nâng cao chất lượng của khoáng vật đá.
Xem thêm: Tổng hợp 10 loại đá quý có giá trị cao nhất thế giới hiện nay
Đá quý qua xử lý có bị ảnh hưởng đến giá trị không?
Về cơ bản, những phương pháp xử lý đá quý này giúp cho đá quý trở nên bóng bẩy và hoàn mỹ hơn, đáp ứng nhu cầu thẩm mỹ ngày càng cao của người tiêu dùng. Do vậy, chúng chỉ làm gia tăng giá trị của viên đá quý lên chứ không hề làm giảm sút giá trị của nó.
Các phương pháp xử lý đá quý phổ biến
Một số cách xử lý đá diễn ra gần giống như trong tự nhiên, rất bền vững và rất khó có thể phát hiện. Nhờ những phương pháp xử lý này mà thị trường đá quý có thêm một lượng lớn sản phẩm đẹp, đáp ứng nhu cầu người tiêu dùng.
Một số phương pháp xử lý khác cũng rất bền vững, cưỡng bức thay đổi tính chất của đá, chẳng hạn:
- Khi chiếu tia bức xạ làm đá Topaz không màu đổi thành màu xanh
Và đây là 10 phương pháp xử lý đá tự nhiên thành đá quý phổ biến:
- Nung nhiệt
- Chiếu bức xạ
- Chiếu tia laser
- Khuếch tán màu
- Nhuộm màu
- Tráng dầu
- Khử màu
- Đá ghép
- Khuếch tán bề mặt
- Che phủ khuyết điểm
1. Phương pháp xử lý đá quý bằng nung nhiệt – Heat treatment
Xử lý đá quý bằng cách nung nhiệt (Heat treatment) là phương pháp xử lý phổ biến nhất và nếu không xử lý nhiệt thì chất lượng vốn có của đá quý bị sút giảm đáng kể.
Các loại đá quý được xử lý nhiệt là:
- Ngọc bích – Sapphires
- Hồng ngọc – Rubies
- Aquamarine
- Tanzanite
- Thạch anh tím – Amethyst
- Citrine
- Topaz xanh, zircon xanh, Tourmaline
Nhiệt độ xử lý cần thiết
Để thay đổi màu sắc của các loại đá đáng kể phải có nhiệt độ từ 400 độ F đến 1300 độ F thường được sử dụng để thay đổi màu sắc.
Xử lý nhiệt được sử dụng phổ biến nhất để làm thay đổi màu sắc nhưng cũng được sử dụng để tăng độ trong của đá.
- Hồng ngọc và sapphire có thể yêu cầu nhiệt độ cao hơn đáng kể để thay đổi màu sắc và thay đổi độ trong của nó.
- Nung nhiệt ở một mức độ nào đó, một số loại thạch anh tím sẽ thay đổi màu sắc từ màu tím đậm sang màu cam citrine. Hoặc trường hợp nhiều nhiệt hơn sẽ biến nó thành không màu hoặc trắng đục là điều không hề mong muốn.
Xử lý bằng cách nung nhiệt về khía cạnh khoa học thì rất giống với sự hình thành của đá trong tự nhiên, do vậy chúng khá là bền vững. Với công nghệ trong lĩnh vực kim hoàn hiện tại thì hầu như rất khó phân biệt được đâu là đá đã qua nung nhiệt và đâu là đá tự nhiên.
2. Cách xử lý đá quý bằng cách chiếu bức xạ – Gemstone irradiation
Chiếu bức xạ đá quý (gemstone irradiation) là một quá trình trong đó một viên đá quý được chiếu xạ nhân tạo để tăng cường các đặc tính quang học của nó. Mức độ bức xạ ion hóa cao có thể thay đổi cấu trúc nguyên tử của mạng tinh thể đá quý, do đó làm thay đổi các đặc tính quang học bên trong nó.
Kết quả là, màu sắc của viên đá quý có thể bị thay đổi đáng kể hoặc khả năng hiển thị các tạp chất của nó có thể bị giảm đi.
Quá trình này, được thực hành rộng rãi trong ngành làm nữ trang, trang sức.
“Chiếu xạ tạo ra các màu đá quý không tồn tại hoặc cực kỳ hiếm trong tự nhiên”
Các ví dụ về sự thay đổi của một số loại đá quý được xử lý bằng cách chiếu xạ:
- Kim cương thường được chiếu xạ để trở thành màu vàng, xanh lục hoặc xanh lục, mặc dù có thể có các màu khác.
- Thạch anh có thể được chiếu xạ để tạo ra thạch anh tím và các màu khác.
- Các Beryl không màu, còn được gọi là goshenite, trở thành màu vàng tinh khiết khi được chiếu xạ, được gọi là Beryl vàng hoặc Heliodor.
3. Chiếu tia laser với các loại kim cương
Phương pháp xử lý chiếu tia Laze (lasering gemstone treatment) thường chỉ được tiến hành trên Kim cương.
Tia laze sẽ được chiếu trên bề mặt đá để khoan vào lòng đá tới vị trí có tạp chất nằm ở sâu bên trong đá. Tia laser sẽ đốt cháy các tạp chất đó, giúp đá đẹp và trong hơn. Trong trường hợp tạp chất không bị đốt cháy bằng tia laze, người ta sẽ áp dụng thêm một số phương pháp khử khác để loại bỏ tạp chất.
- Ưu điểm là loại bỏ được những tạp chất nằm sâu trong lòng đá.
- Nhưng nhược điểm là dưới kính phóng đại, các lỗ khoan tia laze để lại có thể dễ dàng bị phát hiện khi quan sát theo hướng vuông góc với mặt đá.
Kim cương xử lý bằng phương pháp chiếu tia laser này thường chỉ được xếp loại độ tinh khiết là SI hoặc I. Nên dù nhìn bên ngoài đá tương đối đẹp và tinh khiết, nhưng mức giá chỉ tương đương với kim cương độ tinh khiết thấp.
4. Phương pháp xử lý khuếch tán màu trên đá quý
Khuếch tán màu (diffusion gemstones) là một quá trình xử lý sử dụng nhiệt và hóa chất để khuếch tán một phần tử vào đá quý để thay đổi màu sắc của nó một cách nhân tạo.
Các phân tử chất tạo màu dao động mạnh sẽ khuếch tán vào bề mặt đá, có thể thay thế các nguyên tử gốc trong đá, tạo ra một lớp màu xử lý trên bề mặt đá. Đá xử lý bằng phương pháp này tương đối bền màu, không có hiện tượng bong màu khi bị thay đổi nhiệt độ đột ngột.
Các viên ngọc bích được xử lý khuếch tán màu có thể có bất kỳ màu nào.
Phương pháp xử lý đá quý này thường được tiến hành trên đá Topaz.
Các phương pháp xử lý đá thô thành đá quý thông dụng khác
5. Xử lý đá quý bằng cách nhuộm màu – Dyed Gemstone
Nhuộm màu cho đá quý (Dyed gemstone) là phương pháp xử lý rất phổ biến.
Tùy thuộc cấu trúc từng loại đá mà phương pháp này có thể tốt hoặc không tốt. Nếu không có nhuộm màu, sẽ không thể có Onyx đen.
- Đá thuộc nhóm Chalcedony (mã não) thường được nhuộm màu xanh lam, xanh lá, da cam hoặc trộn lẫn nhiều màu, sau đó sẽ được chế tác.
Một điểm dễ thấy là các loại đá quý mà đã nhuộm màu thường trông “không thật” và rất dễ nhận biết. Tuy nhiên màu sắc của chúng rất đẹp, giá thành rẻ, do đó thỏa mãn nhu cầu của cả người mua lẫn người bán.
6. Xử lý bằng cách tráng dầu – Oiling
Bôi dầu (oiling) hay tráng dầu là việc lấp đầy bề mặt đến các vết nứt hoặc vết nứt trên đá quý bằng dầu hoặc nhựa không màu, sáp hoặc các chất khác, để cải thiện vẻ ngoài của đá quý. Mục đích là làm giảm việc nhìn thấy các vết đứt gãy và do đó cải thiện độ trong suốt của đá.
Phương pháp này thường được áp dụng với loại đá Emerald – Ngọc lục bảo.
7. Phương pháp khử màu – Bleaching gemstones
Trong bài viết ở trang website GIA.EDU cho biết, Bleaching hay khử màu, là phương pháp
xử lý khử màu với những loại đá quý mà có nguồn gốc hữu cơ, đơn cử như là ngọc trai (pearls) hay san hô chẳng hạn. Công dụng của chúng là làm cho đá sáng hơn.
Khử màu cũng là liệu pháp xử lý vững bền, khó phát hiện ra được. Với mắt thường, chúng ta khó có thể phát hiện ra đâu là loại đá quý đã qua khử màu, đâu là đá tự nhiên gốc.
Các loại đá quý được khử màu thường gặp là:
- Ngọc bích Jadeite
- Ngọc trai Pearls
- Các loại san hô (coral), đá Chalcedony và thạch anh mắt hổ (Tiger’s eye quartz)
Tẩy trắng ngọc bích thường là một phần của quy trình gồm hai bước. Bởi vì tẩy trắng bằng axit làm cho vật liệu trở nên hơi xốp hoặc dễ bị vỡ do đứt gãy, sau đó nó được xử lý bằng cách ngâm tẩm polyme để lấp đầy những khoảng trống này nhằm tạo ra vẻ ngoài tổng thể tốt hơn.
Một điều cần hết sức lưu ý với những loại đá được xử lý bằng phương pháp khử màu là chúng có xu hướng giòn hơn, có thể xốp hơn nhiều. Nên người ta cho rằng ngọc trai được giữ trong môi trường khô ráo, mềm mại để tránh làm hỏng bề mặt.
8. Phương pháp ghép đá – Composite gemstone
Composite gemstone hay đá ghép là phương pháp được làm bằng cách gắn kết hai hoặc ba miếng với nhau để tạo ra một viên đá duy nhất. Nói chung, khi hai mảnh được gắn kết với nhau, chúng được gọi là đôi và khi ba mảnh được sử dụng, chúng được gọi là bộ ba. Không phân biệt viên đá là đá kép hay đá ba, điều cần thiết là phải nhận thức được sự tồn tại của chúng và cũng như biết các phương tiện để xác định chúng.
Điển hình là đá ghép giả Ruby. Ruby sao giả được tạo ra bằng cách phủ 1 lớp chất dẻo màu đỏ hoặc Ruby tổng hợp lên viên Sapphire sao tự nhiên màu trắng hoặc xám.
Emerald giả được tạo ra bằng cách gắn 2 lớp thạch anh pha lê với nhau bằng keo gelatin màu xanh lục.
9. Khuếch tán bề mặt đá – Surface Diffusion
Surface Diffusion hay xử lý khuếch tán bề mặt là xử lý thường được áp dụng trên Sapphire. Một số hợp chất sẽ được ngấm vào bề mặt đá dưới nhiệt độ cao. Các hợp chất này sẽ khuếch tán trên bề mặt, giúp cải thiện màu sắc đá và tạo hiệu ứng sao. Trong quá trình sử dụng, nếu mặt đá bị xước thì sẽ không thể mài bóng lại.
Do cách xử lý này chỉ có tác dụng trên bề mặt, nên khi mài bóng sẽ làm mất lớp xử lý, khiến cho đá mất màu và hiệu ứng sao. Tuy nhiên người dùng cũng không cần quá lo lắng, vì Sapphire là loại đá có độ cứng rất cao nên rất ít khi bị trầy xước.
10. Che phủ khuyết điểm bề mặt – Surface coating
Phương pháp che phủ khuyết điểm bề mặt của đá quý (surface coating) là thay đổi hình dáng mặt ngoài của đá quý bằng cách áp dụng chất tạo màu như sơn lên bề mặt sau của đá quý (một phương pháp xử lý được gọi là “lớp nền”), hoặc sơn được áp dụng như một lớp phủ cho toàn bộ hoặc một phần bề mặt của đá quý với tác dụng làm thay đổi màu sắc.
Các loại đá quý thường được xử lý bằng phương pháp này:
- Kim cương
- Tanzanite
- Topaz
- Coral
- Pearls
- Quartz
Yếu tố độ bền: Bởi vì lớp phủ có xu hướng mềm hơn hoặc có thể không bám dính tốt với đá quý bên dưới, các lớp phủ bề mặt dạng màng mỏng thuộc bất kỳ loại nào đều dễ bị trầy xước, đặc biệt là dọc theo các cạnh và chỗ nối.
Cần cẩn thận để không để bất kỳ vật cứng hoặc mài mòn nào tiếp xúc với đá quý được xử lý che phủ. Và nên bọc trong bao bì mềm và giữ trong môi trường khô ráo.
